Văn bản San – va – đo – Đa – li (Sanlvador Dali) và sự dai dẳng của kí ức: San – va – đo – Đa – li (Sanlvador Dali) và sự dai dẳng của kí ức Là một hình ảnh phi lí rõ ràng

San – va – đo – Đa – li (Sanlvador Dali) và sự dai dẳng của kí ức

Là một hình ảnh phi lí rõ ràng, Sự dai đẳng của kí ức cho thấy trình độ kĩ thuật đáng kể. Đa-li dã thuần thục cái mà ông gọi là “những mẹo thường gây tê liệt, làm đánh lừa con mắt”, dùng cọ lông chồn nhỏ và kính lúp của thợ kim hoàn gắn trên một mắt dể vẽ sao cho thật tỉ mỉ, chi li. Kết quả là một cảnh siêu thực được vẽ theo lối tự nhiên, cực kì trau chuốt, qua đó đặt người xem vào ảo giác một cách hiệu quả.

Không khí trong tranh kì bị, tĩnh mịch và im ắng. Xa xa là phong cảnh bờ biển đá – mà Đa-li đã miêu tả là được chiếu sáng hỏi “ánh chiều tà u sầu và trong suốt” – dựa trên dường bờ biển gần nhà ông tại Cảng Li-gát (Lligat) ở Ca-ta-lô-ni-a (Catalonia), Núi Pa-ni (Pani), gần ngôi làng Địa Trung Hải Ca-đa-kết (Cadaqués), nơi gia đình ông có một ngôi nhà nghỉ mát, in bóng xuống tiền cảnh’. Mắc cạn trên bãi biển là một sinh vật kì quặc, ẻo lả nằm vắt qua tảng đá hoặc gờ đá. Hàng mi quá cỡ che con mắt nhắm nghiền của nó và một vật giống như lưỡi thò ra từ mũi nó. Con mắt nhắm gợi ý rằng sinh vật này đang ngủ và có lẽ đang mơ, có lẽ phỏng theo miêu tả của Pho-roi rằng những giấc mơ là “đường hoàng đạo đến vô thức”. Ba chiếc đồng hồ tan chảy trong bức tranh đều chỉ giờ khác nhau, trong khi lũ kiến bầu trên một chiếc đồng hồ quả quýt bằng kim loại. Một cây ô-liu có vẻ cần cởi, chỉ một cành và không có lá, trông như đang mọc ra từ mặt bàn gỗ chứ không phải từ đất trần.

Các mặt đồng hồ và những con kiến – kiến là biểu tượng của sự phản rã – ám chỉ thời gian trôi và cái chết. Một số nhà bình luận phỏng đoán rằng những chiếc đồng hồ tan chảy phản ánh nhận định là các sự kiện trong mơ không tuân theo trình tự chặt chẽ, rằng thời gian trong mơ là phi lí. Nói cho cùng, Sự dai dẳng của kí ức là tác phẩm khó diễn giải. Da-li cũng từng tuyên bố rằng mình vẽ bức tranh nhằm “hệ thống hoá sự hỗn độn và qua đó góp phần bác bỏ hoàn toàn sự đáng tin cậy của thế giới thực tại”.

(Theo Nghệ thuật – Khái lược những tư tưởng lớn, nhiều tác giả. Thanh Loan dịch, Đông A và NXB Dân trí, 2021, tr. 314 – 315)