Giải chi tiết Câu 5 Đọc và thực hành tiếng Việt – Bài 4 (trang 22) – SBT Văn 12 Kết nối tri thức.
Câu hỏi/Đề bài:
Theo nội dung đoạn trích sau đây, hãy chỉ ra sự khác biệt căn bản giữa yếu tố thận thần kì trong truyện truyền kì và truyện cổ tích thần kì.
Sự tham gia của yếu tố thần kì vào câu chuyện không phải là do những nhân vật có phép lạ như kiểu trời, Bụt, thần tiên,… trong truyện cổ tích thần kì, mà phần lớn ở bên ngay hình thức “phi nhân tính” của nhân vật (ma quỷ, hỗ li, vật hoá người,…). Tuy nhiên, đại trong truyện bao giờ cũng có những nhân vật là người thật, và chính những nhân chi vật mang hình thức “phi nhân” thì cũng chỉ là sự cách điệu, phóng đại của tâm lí, tính cách một loại người nào đấy, và vì thế truyện truyền kì vẫn mang rất đậm yếu tố nhân bản, có giá trị nhân bản sâu sắc.
(Nguyễn Kim Hưng, in trong Từ điển văn học, tập th NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1984, trang 448-449)
Lời giải:
Nguồn gốc và bản chất của yếu tố thần kì:
+ Truyện cổ tích thần kì: yếu tố thần kì thường xuất hiện dưới dạng các nhân vật có phép lạ như Trời, Bụt, Thần Tiên,… Những nhân vật này có khả năng can thiệp trực tiếp và giải quyết các xung đột trong câu chuyện, thường mang tính chất siêu nhiên và không bị giới hạn bởi những quy luật tự nhiên.
+ Truyện truyền kì, yếu tố thần kì lại được thể hiện thông qua các nhân vật có hình thức “phi nhân tính” như ma quỷ, hồ li, hay những vật hoá người. Những yếu tố này mang tính chất huyền bí, nhưng đồng thời cũng được sử dụng để cách điệu, phóng đại tâm lí, tính cách của con người thật, làm tăng cường giá trị nhân bản của câu chuyện.
Mức độ hiện thực và nhân bản:
+ Truyện cổ tích thần kì: thường xa rời hiện thực, tập trung vào việc giải quyết các xung đột thông qua phép màu, mang tính chất lý tưởng hóa và thường kết thúc có hậu. Yếu tố thần kì ở đây không phản ánh tâm lý hay tính cách con người thực mà nhằm thể hiện những bài học đạo đức và truyền tải những giá trị xã hội.
+ Truyện truyền kì: giữ lại yếu tố hiện thực thông qua việc xây dựng các nhân vật chính là người thật, và yếu tố thần kì, dù có hình thức “phi nhân tính”, vẫn gắn liền với những đặc điểm tâm lý, tính cách con người, do đó mang lại giá trị nhân bản sâu sắc. Điều này làm cho truyện truyền kì vừa có yếu tố huyền ảo, vừa phản ánh chân thực tâm lý và tính cách của con người trong xã hội.