Hướng dẫn giải Bài tham khảo Mẫu 2 Phân tích văn bản Nhớ con sông quê hương – Văn mẫu 11 Chân trời sáng tạo.
Câu hỏi/Đề bài:
Tế Hanh, một người con đất Quảng. Ông vừa là chiến sĩ cách mạng vừa là thi sĩ với nhiều tập thơ nổi tiếng như Hoa niên (1945); Hoa mùa thi (1948); Nhân dân một lòng (1953);… Nhắc đến Tế Hanh là độc giả nhớ ngay tới tác phẩm “Nhớ con sông quê hương”. Đây giống như là tập album ảnh với nhiều dòng hồi ức của tác giả về dòng sông quê hương và niềm thương nhớ miền Nam đau đáu.
Ngay từ những vần thơ đầu tiên, nhà thơ vẽ ra trước mắt độc giả một dòng sông quê đẹp đến nao lòng. Không giống như những dòng sông ô nhiễm của thời nay với bao nhiêu mùi hôi thối, dòng sông quê trong ký của nhà thơ có màu nước thật xanh biếc. Nước trong xanh đến nỗi những hàng tre có thể soi bóng và thấy mình dưới đáy. Với ông, dòng sông ấy có sức hút nhất là vào những hôm trưa hè, khi ánh nắng tỏa xuống dòng sông lấp lánh như ánh bạc, ánh kim cương:
“Quê hương tôi có con sông xanh biếc
Nước gương trong soi tóc những hàng tre
Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè
Toả nắng xuống lòng sông lấp loáng”
Dòng sông ấy quả thật rất nên thơ. Bức tranh sông quê ấy gợi nên cho người đọc một cảm giác thật thành bình yên ả. Và đâu đó trong lòng mỗi độc giả lại nhớ về dòng sông quê của riêng mình.
Nhà thơ mê đắm dòng sông quê không chỉ vì nó mang vẻ đẹp thuần khiết mà con sông còn là cuốn lưu bút, lưu giữ biết bao kỷ niệm một thời tuổi trẻ của tác giả:
“Hỡi con sông đã tắm cả đời tôi!
Tôi giữ mãi mối tình mới mẻ
Sông của quê hương, sông của tuổi trẻ
Sông của miền Nam nước Việt thân yêu”
Trong quá trình phân tích bài thơ Nhớ con sông quê hương, không phải bạn học sinh nào cũng có thể hiểu được vai trò to lớn của những con sông này với tác giả, với những người dân thôn quê nơi có những dòng sông đó. Bởi lẽ, các bạn không được sống với những điều đó. Tuy nhiên, qua những lời kể của nhà thơ, các bạn phần nào hiểu được, người ta sẽ làm gì khi có một con sông quê. Đó là những trò chơi nhảy từ trên cao xuống nước hoặc thi bơi lội, bắt cá tôm…
“Khi bờ tre ríu rít tiếng chim kêu
Khi mặt nước chập chờn con cá nhảy
Bạn bè tôi tụm năm tụm bảy
Bầy chim non bơi lội trên sông
Tôi giơ tay ôm nước vào lòng
Sông mở nước ôm tôi vào dạ”
Đó là lí do vì sao, hết thảy trẻ em vùng sông nước đều biết bơi. Bởi với các bạn ấy, con sông quê như là người bạn lớn. Con sông ấy là chỗ để nhà thơ và bạn bè trổ tài kình ngư. Con sông đã chứng kiến biết bao chuyện buồn vui của lũ trẻ. Dòng sông ấy thân thuộc đến mức, tác giả như ôm ấp nó vào lòng còn nó lại ôm ấp nhà thơ và dạ. Cả hai nâng đỡ cho nhau, bảo vệ lẫn nhau.
Nhà thơ Tế Hanh đã khéo léo dùng phép nghệ thuật nhân hóa dòng sông. Biến con sông vô tri vô giá ấy thành một người bạn có xúc cảm, biết chở che cho kẻ khác.
Gắn bó với dòng sông quê hương là thế nhưng cũng đến lúc con người ta phải trưởng thành. Con sông quê vẫn luôn ở đó, chỉ có người là rời đi, mỗi người một ngả. Dù có người ngày đêm cày ruộng, có người chài lưới bên sông, có người phải đi xa chiến đấu thì trong lòng họ vẫn luôn có bóng hình con sông quê:
“Vẫn trở về lưu luyến bên sông
Hình ảnh cô em đôi má ửng hồng”.
Khi đã trở thành những chàng trai cầm súng ra chiến trận, thì nỗi nhớ sông quê của nhà thơ còn là hình ảnh cô em má ửng hồng. Đó là mối tình trong trẻo, mới mẻ mà tác giả đã ấp ủ từ lâu. Nỗi nhớ con sông quê giờ đây còn mãnh liệt hơn, da diết hơn bởi nó đi kèm với tình yêu đôi lứa. Thật vừa lãng mạn mà cũng thật bi thương!
Bài thơ ra đời vào những năm tác giả phải tập kết ra Bắc để tiếp tục chiến đấu sau kháng chiến chống Pháp., khi đó hai miền Nam Bắc còn chia cắt. Quảng Ngãi khi ấy chưa phân khu về miền Trung như bây giờ, mà thuộc về miền Nam. Do đó nhà thơ mới viết:
“Tôi hôm nay sống trong lòng miền Bắc
Sờ lên ngực nghe trái tim thầm nhắc
Hai tiếng thiêng liêng, hai tiếng “miền Nam”.
Tới đây, độc giả nhận ra, tình yêu đối với dòng sông quê của nhà thơ không chỉ dành cho sông ở Quảng Ngãi, nơi ông sinh ra và lớn lên. Tình yêu ấy là tình yêu của tất cả những người con đất Việt dành cho những con sông quê hương trên khắp mọi miền. Bởi thế, với nhà thơ mới thốt lên lời thơ tha thiết:
“Quê hương ơi! lòng tôi cũng như sông
Tình Bắc Nam chung chảy một dòng
Không gành thác nào ngăn cản được
Tôi sẽ lại nơi tôi hằng mơ ước
Tôi sẽ về sông nước của quê hương
Tôi sẽ về sông nước của tình thương”.
Hình ảnh con sông quê hương tượng trưng cho tình yêu đất nước chung thủy, son sắt của nhà thơ. Dù cho ghềnh thác cheo leo, gian nan vất vả, nhưng tác giả sẽ mãi nhớ về con sông xưa, nơi chan chứa ước mơ và tình người đằm thắm. Nó cũng giống như nỗi lòng của những người con xa xứ luôn nhớ về những điều gần gũi, thân thuộc nhất của quê hương.
Ở đây, tác giả ví lòng mình như dòng sông. Càng nhấn mạnh tới sự gắn bó bền vững giữa hồn người với hồn quê. Đồng thời, qua điệp ngữ “tôi sẽ” nhà thờ gửi gắm thông điệp về một tương lai sáng ngời của đất nước. Ông tin rằng sẽ ngày non sông thống nhất, Nam Bắc lại được sum vầy. Khi đó, ông chắc chắn sẽ về tắm mình trong dòng sông quê hương.
Tình cảm con người dành cho quê hương đất nước luôn khiến độc giả phải xúc động rưng rưng. Phân tích bài thơ Nhớ con sông quê hương, chúng ta càng thấu hơn xúc cảm ấy. Nhà thơ, người đang ở chiến trường xa xôi, luôn đau đáu nỗi nhớ về quê hương, nhất là dòng sông gắn liền với tuổi thơ trong trẻo, tuổi thanh xuân tươi mới. Với giọng thơ sôi nổi, đan xen những xúc cảm hoài niệm, hồi tưởng nhà thơ đã mang tới cho độc giả một bức tranh sông quê vừa chân thực lại vô cùng sống động.